Ik las eens in een Franse krant het verhaal van een ramp die zich bij Fréjus en Saint-Raphaël heeft voltrokken. Twee plaatsen die vooral populair zijn vanwege hun ligging aan de Côte d’Azur maar waar in het binnenland een uniek gebied ligt waar ooit in de rivier de Reyran een stuwdam lag. Ik werd nieuwsgierig en ging op zoek...

Barrage de Malpasset: stille getuige van een ramp bij Fréjus

Als je in Fréjus bij het station de stad uitrijdt volg bij de eerste rotonde de bordjes Site de Malpasset. Na een paar kilometer kom je onder de autoroute A8 door, waar je kunt parkeren. Het is misschien even zoeken, maar als je de D37 volgt en de bordjes, dan moet het goed komen.

Die zoektocht is het zeker waard, want je komt in het dal van de rivier Le Reyran en daar gebeurde in de jaren vijftig iets verschrikkelijks dat tot op de dag van vandaag nog is te zien. Na de oorlog groeide de bevolking van Fréjus en Saint-Raphaël en was meer behoefte aan water voor landbouw en drinkwater.
Omdat de rivier de Reyran door een diepe kloof ten noorden van Fréjus richting de Middellandse Zee stroomde vonden ingenieurs in de jaren vijftig het een perfecte plek voor een stuwdam.

In 1952 begon de bouw van de Barrage de Malpasset. De dam werd 66 meter hoog en 223 meter lang. In 1954 was de dam klaar. Hij leek stevig en veilig.  De Barrage de Malpasset was niet bedoeld om elektriciteit op te wekken maar het hoofddoel van de dam was dus:

De ondergrond bestond uit breuklijnen en bros gesteente en was dus eigenlijk riskant maar toch werd besloten om te bouwen gelet op het belang voor de omgeving. Helaas werden waarschuwingen van geologen  genegeerd. Tot het noodlot toesloeg.

2 december 1959: een ramp bij Fréjus voltrekt zich

Vijf jaar na de bouw van deze stuwdam liep door hevige regenval in het achterland van Fréjus de waterstand in de rivier en daardoor ook in het stuwmeer tot gevaarlijke hoogtes op. Om geld te besparen had men geen noodoverlaat aangelegd en dat werd het begin van een enorme tragedie. Op 2 december 1959 rond 21.13 uur bezweek de dam. Binnen enkele seconden spatte het beton uiteen. 

Een muur van water, modder en betonblokken stortte zich met enorme kracht naar beneden. Een golf van 40 meter hoog en vijftig miljoen liter water stroomde een kilometer breed in 20 minuten richting Fréjus en verwoeste huizen, bruggen en wegen. Omdat alles zich zo snel voltrok was er geen tijd voor waarschuwingen. De ramp kostte aan uiteindelijk aan 423 mensen het leven en men besloot de resten van de dam te laten voor wat het is ter herinnering aan de gebeurtenis en de slachtoffers. 

Oorzaken en fouten: wat ging er mis?

Na de ramp volgde uiteraard een grootschalig onderzoek en bleek, zoals eerder al was gewaarschuwd, dat de dam op de verkeerde plek was gebouwd. De rotsbodem was er instabiel en broos.  Er waren bovendien signalen van scheuren en kleine lekken in de dagen voor de ramp. Een aannemer sloeg alarm, maar zijn waarschuwingen werden genegeerd. Ook werd er water opgestuwd tot het maximum. De ontwerpfout, in combinatie met zware regenval en het ontbreken van een noodvoorziening, bleken dodelijke fouten. Het was dus een natuurramp tengevolge van menselijke fouten

Wat bleef er over van de Barrage de Malpasset?

Na de ramp bleef er weinig over van de dam. Grote brokstukken liggen verspreid in de bedding van de Reyran. Je kunt ze nog steeds zien, als je over het pad langs de oude bedding van de rivier wandelt. De betonnen delen zijn indrukwekkend groot. Sommige liggen tientallen tot honderden meters van de dam. De plek is te voet toegankelijk en omdat sinds die 2e december 1959 de natuur er haar gang heeft kunnen gaan, is de omgeving heel bijzonder en kun je er een drietal fraaie wandelingen maken die in moeilijkheidsgraad variëren van makkelijk tot moeilijk.

De locatie van de Barrage de Malpasset is nu een stille getuige en een natuurlijk monument ter nagedachten is aan de ramp en de slachtoffers. Het is er in elk geval indrukwekkend en als je tijdens je bezoek aan de Côte d’Azur iets bijzonders wilt zien dan kun je dat hier ervaren. Het contrast tussen de rust van de natuur en de brute kracht van toen is bijna onwerkelijk. Een wandeling door het gebied voelt als een tocht door een stille getuigenis van het verleden.

Wandelen door het natuurgebied van de Malpasset

Het gebied rond de Barrage de Malpasset is nu een bijzondere wandelplek. Vanaf de parkeerplaats loop je langs de rivierbedding richting de restanten van de dam. De wandeling is ongeveer 5 kilometer heen en terug. Niet moeilijk, maar wel indrukwekkend. Onderweg zie je de overblijfselen van de ramp: betonblokken, stalen stangen en gespleten rotsen. Je hoort vogels zingen en ziet hoe de natuur alles langzaam terugwint.  Hier kun je zelf zien wat de enorme kracht van water kan zijn. Indrukwekkend!

Fréjus en Saint-Raphaël: steden met een litteken

De ramp van Malpasset liet dus diepe sporen na in Fréjus. Saint-Raphaël bleef overigens grotendeels gespaard, maar speelde een grote rol in de hulpverlening waardoor de solidariteit tussen de twee plaatsen groot was. Vandaag zijn het beiden levendige plaatsen aan de Côte d'Azur. Maar onder dat bruisende leven van tegenwoordig schuilt dus een bijzonder verhaal. Toen ik de wandeling bij de barrage van Malpasset maakt raakte ik samen met Marian onder diepe indruk en realiseerde wij ons pas toen wij onderaan de restanten van de dam stonden wat voor een geweld hier in 1959 heeft plaatsgevonden.

De Barrage de Malpasset is geen toeristische trekpleister met drukke terrassen. Het is een vooral stille plek waar je volop kunt genieten van de natuur. Eigenlijk is het een plek die je raakt en waar je kunt zien wat de natuur kan doen als je deze al vele tientallen jaren zijn gang laat gaan.

De dam leek een meesterwerk, maar bleek een menselijke vergissing. Voor wandelaars is dit een unieke bestemming. Je wandelt door een kloof vol geschiedenis. En tegelijk geniet je van een prachtig stukje ruige natuur, op nog geen 10 minuten van het strand bij Fréjus.

Praktische tips voor je bezoek

• Toegang: Vanaf Fréjus volg je de borden “Malpasset”. Volg de D37 richting A8‑snelweg (richting Le Muy/Lorgues). Er is een kleine parkeerplaats.
• Wandeling: Circa 5 km heen en terug. Goed schoeisel aanbevolen.
• Tijd: Ga vroeg in de ochtend of later in de middag. In de zomer is het heet.
• Veiligheid: Blijf op het pad. Let op bij nat weer: de rivierbedding kan glad zijn.
• Respect: Het is een herdenkingsplek. Laat geen afval achter.